محمدحسین غروی اصفهانی

محمدحسین غروی اصفهانی

فقیه، اصولی و فیلسوف شیعه
اطلاعات فردی
لقب	کمپانی
تاریخ تولد	۲ محرم سال ۱۲۹۶ق
زادگاه	نجف
تاریخ وفات	۵ ذی‌الحجه سال ۱۳۶۱ق
محل دفن	حرم امیرالمؤمنین، نزدیک مقبره علامه حلی
شهر وفات	نجف
اطلاعات علمی
استادان	آقا رضا همدانی • محمدکاظم خراسانی • میرزا محمدباقر اصطهباناتی • شیخ حسن تویسرکانی
شاگردان	محمدعلی غروی اردوبادی • عبدالحسین امینی • محمدتقی بهجت • سید ابوالقاسم خویی و ...
محل تحصیل	حوزه علمیه نجف
تألیفات	دیوان کمپانی • نهایة الدرایة فی شرح الکفایة • الاصول علی النهج الحدیث • الاجتهاد و التقلید و العداله و ...

محمدحسین غروی اصفهانی، مشهور به کمپانی (۱۲۹۶-۱۳۶۱ق) فقیه، اصولی و فیلسوف قرن چهاردهم. او در کنار آقاضیاء عراقی و میرزای نایینی، یکی از سه مکتب اصولی در شرح و بسط مکتب اصولی آخوند خراسانی را ایجاد کرده است. کتاب نهایة الدرایه از مهمترین آثار او در اصول فقه و در شرح کفایة الاصول آخوند خراسانی است. تلاش او برای تغییر در باب‌های علم اصول با مرگ او ناتمام ماند. دیوان کمپانی در مدح و رثای اهل بیت از آثار اوست. تخلص او در شعر «مفتقر» است.

زندگی نامه

محمدحسین اصفهانی، فرزند محمدحسن اصفهانی نخجوانی، در ۲ محرم سال ۱۲۹۶ق در نجف متولد شد. پدرش اصالتاً نخجوانی بود و پس از امضای قرارداد ترکمانچای نخست به تبریز و سپس به اصفهان مهاجرت کرد و سپس به کاظمین رفت. پدرش از تجار مشهور کاظمین بود. او دوست داشت محمدحسین راه او را در تجارت ادامه دهد؛ اما محمدحسین با توسل به امام کاظم(ع) رضایت پدر را به دست آورد و در حدود بیست سالگی برای تحصیل علم راهی حوزه علمیه نجف شد.

وی به سبب شغل پدرش به «کمپانی» مشهور بود. گفته شده است وی از این نام ناخشنود بود. با این حال، دیوان اشعار او در یکی از چاپ‌ها به نام دیوان کمپانی منتشر شده است.

وفات

محمدحسین غروی اصفهانی در ۵ ذی‌الحجه سال ۱۳۶۱ق درگذشت. پیکر او در حجره‌ای متصل به گلدسته شمالی ایوان طلای حرم امیرالمؤمنین، نزدیک مقبره علامه حلی به خاک سپرده شد. درگذشت او یک هفته پس از وفات آقاضیاء عراقی بود.

خصوصیات اخلاقی

غروی، سریع‌الذهن و حاضرجواب و سخنانش همراه لطیفه و مزاح بود و حتی در تقریر درس نیز بذله‌گویی داشت. گفته‌اند که او بسیار اهل عبادت بود. حدود دوازده سال از درس و بحث کناره گرفت و به سیر و سلوک پرداخت و تا آخر عمر این سیر عرفانی در او مشهود بود.در باره زهد و بی اعتنایی او به مظاهر دنیا نقل شده که خودش در اواخر عمر پیازهایش که روی زمین ریخته جمع کرده و در گوشه قبایش می ریخت و از این تحمل و آمادگی اش شاد و مسرور بوده. علامه محمدرضا مظفر درباره استادش گفته که همیشه بر سیمایش ابهامی دیده می شد که گمان می رفت این قیافه همیش غمناک است همیشه درفکر مستدام خود غرق بود... در آن مقام شامخ برای همه حتی برای کودکان هم فروتنی داشت ...از اجتهاد او در عبادت هر چه گفته شود کم است زیرا او سالکی واصل وعارفی فانی بود، او ازهمه بریده بود و به دوست پیوسته بود.

علامه طباطبایی، از رابطه و مکاتبه استادش با میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، که از تربیت یافتگان ملا حسینقلی همدانی خبر داده است.

محمدتقی بهجت از اهتمام استادش به درس، مداومت بر زیارت عاشورا، نماز جعفر طیار و قرائت سوره قدر سخن گفته است، وی می‌گوید:

«مرحوم آقا شیخ محمدحسین طوری بود که اگر کسی به فعالیت‌های علمی‌اش توجه می‌کرد، تصور می‌کرد در شبانه روز هیچ کاری غیر از مطالعه و تحقیق ندارد، و اگر کسی از برنامه‌های عبادی ایشان اطلاع پیدا می‌کرد، فکر می‌کرد غیر از عبادت به کاری نمی‌پردازد...مرحوم آقا شیخ محمدحسین در روضه‌شان مقید بود که خود پای سماور بنشیند، و خود او همه کفش‌ها را جفت کند.»

تحصیلات

سطح را از حسن تویسرکانی و برخی دیگر از اساتید نجف آموخت. در درس فقه و اصول سید محمد فشارکی اصفهانی و آقا رضا همدانی شرکت کرد. به مدت سیزده سال در درس آخوند خراسانی شرکت کرد. از مشاهیر شاگردان آخوند بود و در زمان تحصیل حاشیه ای بر کفایه نوشت.

در دوره شرکت در درس آخوند، تنها دو مرتبه در درس حاضر نشد. یکی هنگامی که به زیارت کاظمین رفته بود و به خاطر مشکلی به درس نرسیده بودو دیگری زمانی که باران شدیدی در نجف آمد و در شب تاریک راه تقریباً بسته بود و گمان کرد که آخوند به درس نخواهد آمد. پس از وفات آخوند، مستقلاً به تدریس پرداخت و چند دوره اصول و فقه مکاسب را تدریس کرد. درس وی دقیق بود و به زبان عربی فصیح بیان می‌شد. آخرین دوره کامل اصول را در ۱۳۴۴ ه.ق شروع کرد و در ۱۳۵۹ ه.ق به پایان برد. این طولانی‌ترین دوره او بود.

ترتیب جدید علم اصول

پس از این دوره، برای تهذیب و اختصار و ترتیب فنی ابواب اصول و تنقیح و تقسیمی نو، دوره درسی جدیدی را آغاز کرد. وی ترتیب مطالب اصولی گذشته را تغییر داد و برخی مباحث مقدماتی را به جای خود برگرداند. او در این تقسیم‌بندی بر خلاف آنچه معمول بود، اصول را به چهار مبحث تقسیم کرد و تلاش کرد به عواملی که باعث اشتباه و خلط بین مباحث بود، پایان دهد.

1. مبحث الفاظ
2. ملازمات عقلیه
3. مباحث حجت
4. مباحث اصول عملیه

او تلاش کرد کتاب نوینی را بر همین اسلوب منتشر کند، اما پیش از پایان آن، وفات کرد.

وی علاوه بر فقه و اصول، در کلام، تفسیر، حکمت، تاریخ، ادب و عرفان نیز مهارت داشت. درس حکمت و فلسفه و کلام را از میرزا محمدباقر اصطهباناتی فراگرفت. تأثیر فلسفه در فقه و اصول و حتی اشعار وی دیده می‌شود.

اساتید

شاگردان

درس اصفهانی شاگردان بسیاری تربیت کرد که بعدها از مراجع بزرگ و اساتید حوزه‌های علمیه شدند. برخی شاگردان ایشان به این شرح است:

گفته شده است که آیت الله سید حسین بروجردی پس از مراجعت از مکه، چهار ماه در نجف اقامت کرده و در این مدت از درس فلسفه اصفهانی بهره برده است.

مرجعیت

پس از وفات میرزای نایینی اعلامیه‌ای به امضای میرزا علی‌اصغر ملکی -از شاگردان آخوند خراسانی-، سید ابوالقاسم خوئی، سید محمدهادی میلانی به این مضمون نوشته شد که پس از شیخ انصاری در این اواخر نظیر آیت الله اصفهانی در روحانیت شیعه پیدا نشده و در حوزه نجف اشرف نظیر ایشان نیست. در بغداد برخی مقلدین به اصفهانی رجوع کردند.

آثار

• نهایة الدرایة فی شرح الکفایة؛ این کتاب از دقیق‌ترین شروح کفایه و آکنده از تحقیق و تدقیق است. بخش نخست در سال ۱۳۴۱ق و بخش دوم و سوم در ۱۳۴۴ق در تهران به چاپ رسید. مؤسسه آل البیت قم چاپ جدیدی از این کتاب منتشر کرده است.
• الاصول علی النهج الحدیث؛ این کتاب تلاشی برای تبویب جدید و نو از علم اصول بود که ناتمام ماند. محمدرضا مظفر کتاب اصول الفقه را بر اساس این تبویب نگاشت.
• حاشیه بر رساله قطع شیخ انصاری
• الاجتهاد و التقلید و العداله؛ این رساله همراه الاصول علی النهج الحدیث و الطلب و الاراده در یک مجلد به نام بحوث فی الاصول منتشر شده است.
• ارجوزة فی الصوم؛ منظومه‎‌ای فقهی در باب صوم.
• الانوار القدسیه؛ ۲۴ قصیده‌ای عربی در تاریخ حیات پیامبر و بعضی عموهای پیامبر و ائمه معصومین علیهم السلام و برخی اولاد ایشان است. این قصیده‌ها با اشاره به آیات و روایات و با اسلوبی فلسفی در دو هزار بیت سروده شده است. اشعار این کتاب با توصیه و در خواست مقرم توسط مرحوم کمپانی سروده شده و در نجف با مقدمه شیخ محمدعلی اردوبادی به چاپ رسیده است.
• تحفة الحکیم ارجوزه ای است در فلسفه به زبان عربی و حدود هزار بیت شعر است. میرزا مهدی آشتیانی تا مبحث وجود ذهنی و محمدباقر ساعدی بر همه آن شرح نوشته اند. سید محمد کاظم مصطفوی و سید محمد حسن مرعشی تستری نیز این کتاب را شرح داده‌اند.محمد رضا مظفر در تاریخ ۱۳۷۷ق. نیز بر این کتاب مقدمه زده و آن را تصحیح کرده است.
• حاشیه بر مکاسب؛ حاشیه‌ای بر بیع و خیارات مکاسب شیخ انصاری.
• حاشیه بر کتاب طهارت شیخ انصاری
• دیوان شعر، این دیوان به فارسی است. اصفهانی با تَخلّص «مُفتقِر» شعر می‌گفته است. این دیوان شامل مدایح و مراثی اهل بیت علیهم السلام است و بارها چاپ شده است. این دیوان در چاپ‌های بعدی با نام دیوان کمپانی منتشر شده است.از اشعار معروف این دیوان دوازده بند است که به استقبال دوازده بند معروف محتشم کاشانی رفته است.(بازاین چه آتش است که بر جان عالم است...) مکاتبات عرفانی بین سید احمد کربلایی وغروی کمپانی

• منظومه‌ای در اعتکاف

افزون بر این آثار، رساله‌های متعددی در فقه و اصول نگاشته است. رساله‌هایی در اجاره، نماز جماعت، نماز مسافر، مشتق، اجرت گرفتن بر واجبات، موضوع علم، مشترک، حروف، صحیح و اعم، قواعد تجاوز و فراغ و اصالة الصحة و اصالة الید، طهارت، حقیقت حق و حکم، رساله عملیه مختصری به فارسی و عربی به نام الوسیله، قاعده لاضرر، وضع، شرط متأخر، علامت حقیقت و مجاز، حقیقت شرعیه و نماز جمعه.

بنا به نقل سید عباس کاشانی، محقق اصفهانی، تفسیری ناتمام نیز نوشته‌اند که در کتب تراجم ذکر نشده است.

جستارهای وابسته

• امام علی در دیوان کمپانی

پانویس

منابع

• آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، مشهد: دارالمرتضی للنشر، ۱۴۰۴ق.
• آل محبوبه، جعفر الشیخ باقر، ماضی النجف و حاضرها، دار الاضواء، چاپ دوم، بیروت، ۱۹۸۶م.
• ت‍ب‍ری‍زی‌ خ‍ی‍اب‍ان‍ی‌، ع‍ل‍ی‌، علماء معاصرین، تهران: مطبعه: اسلامیه ۱۳۶۶ق.
• دائرة المعارف تشیع، ج۲.
• ، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: ۱۶ تیر ۱۳۹۹.
• غروی اصفهانی، محمدحسین، حاشیه مکاسب، قم کتاب‌فروشی بصیرتی.
• غروی اصفهانی، محمدحسین، دیوان اشعار، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۳۸ش.
• غروری اصفهانی، محمدحسین، بحوث فی الاصول، قم، دفتر انتشارات اسلامی.

، غروی اصفهانی، محمدحسین، تحفة الحکیم، قم، موسسه آل البیت للطباعة و النشر، بی تا.

• مدرسی چهاردهی، مرتضی، تاریخ روابط ایران و عراق، تهران، کتابفروشی فروغی، ۱۳۵۰ش.

ِِ* ‌نبویان، محمدمهدی، جستارهایی در فلسفه اسلامی، قم، انتشارات حکمت اسلامی، ۱۳۹۷ش. شرح پدیدآور:

• مطلبی، سید ابوالحسن، «نجوم امت؛ آیت الله العظمی شیخ محمدحسین غروی اصفهانی»، مجله نور علم، ش۴۰.
• یادنامه شهید آیت الله قدوسی، به قلم جمعی از دانشمندان، قم، انتشارات شفق، ۱۳۶۳ش.